پیرچشمی (Presbyopia)

• فروردین ماه 1395
• بیماری چشم پیرچشمی
• دکتر رامین دانشور

یکی از قابلیت‌های بی‌نظیر چشم انسان، توانایی بسیار بالای تطابق است. تطابق فرایندی است که در آن با انقباض عضلات مژگانی، انحنای عدسی چشم تغییر پیدا می‌کند و به‌این‌ترتیب قدرت انکساری عدسی چشم تنظیم می‌شود. در افراد طبیعی که عیب انکساری ندارند، تصاویر اجسامی که در فاصله دور قرارگرفته‌اند بدون نیاز به تطابق بر روی شبکیه چشم کانونی می‌شوند و فرد تصویر واضحی را می‌بیند. هر چه اجسام به چشم نزدیک‌تر می‌شوند، چشم نیاز به قدرت انکساری بالاتری دارد تا تصویر اشیاء بر روی شبکیه متمرکز شوند. درصورتی‌که توانایی چشم برای تطابق کمتر از حد موردنیاز باشد، فرد قادر به دیدن واضح اجسام نزدیک نخواهد بود. بیشترین قدرت تطابق در دوره کودکی وجود دارد، به‌طوری‌که در سن پیش از دبستان حتی اجسامی در فاصله کمتر از 5 سانتی‌متری از چشم هم قابل‌دیدن هستند ، اما با افزایش سن به دلایل گوناگونی ازجمله کاهش توانایی عضله مژگانی، سفت‌تر شدن عدسی چشم و سخت‌تر شدن صلبیه، این توانایی به‌مرورزمان کاهش می‌یابد، به‌طوری‌که در دهه دوم زندگی اجسام نزدیک‌تر از 10 سانتی‌متری به‌سختی دیده می‌شوند و در حدود سن 40 سالگی نزدیک‌ترین اجسامی که جزئیات آن‌هاقابل‌تشخیص است در فاصله حدود 30 سانتی‌متری خواهند بود. در حدود سن 60 سالگی اجسامی که نزدیک‌تر از یک متر باشند به‌صورت محو دیده می‌شوند. به‌عبارت‌دیگر، هر چه سن بالاتر می‌رود، اجسام نزدیک را برای بهتر دیدن باید از چشم دورتر گرفت، مثلاً برای خواندن روزنامه باید آنرا در فاصله دورتری از چشم نگه داشت. پیرچشمی درواقع به همین پدیده اشاره دارد و یک‌روند تدریجی است که از همان سال‌های کودکی شروع می‌شود؛ بااین‌حالازآنجاکه اکثر نوشته‌ها برای خواندن از فاصله حدود 30 سانتی‌متری تنظیم‌شده‌اند، به‌طورقراردادی زمانی که فرد در این فاصله به‌راحتی قادر به خواندن نباشد، اصطلاح پیرچشمی اطلاق می‌شود و معمولاً این فرایند از حدود 40 سالگی به این شدت می‌رسد. افرادی که نزدیک‌بین هستند، به‌طور طبیعی قدرت چشم بالاتری دارند و برای دیدن اجسام دور باید از عینک‌های با شماره منفی استفاده کنند تا قدرت چشم در حد موردنیاز کاهش یابد؛ در مقابل اگر شدت نزدیک‌بینی کم باشد، این افراد بدون عینک ممکن است نزدیک را راحت‌تر ببینند و اصطلاحاً دیرتر پیرچشم شوند؛ اگرچه برای حفظ توانایی تطابق توصیه می‌شود که این افراد در زمان مطالعه هم از عینک استفاده کنند تا توانایی تطابق در سنین بالا را هم داشته باشند. چشم افراد دوربین، به‌طور طبیعی دارای قدرت انکساری کمتری است و به همین دلیل برای دیدن اجسام دور باید از عینک‌های مثبت استفاده کنند تا کمبود قدرت انکساری چشم جبران گردد. بااین‌حالدرصورتی‌که دوربینی شدید نباشد، ممکن است این افراد بتوانند برای دیدن اجسام دور تا حدودی با تطابق قدرت انکساری چشم خود را افزایش دهند و به‌این‌ترتیب تصاویر را کانونی و شفاف کنند؛ اما این امر به قیمت خستگی چشم خواهد بود و هر چه سن بالاتر می‌رود، با کاهش قدرت تطابق احساس نیاز بیشتری به عینک خواهند داشت. گذشته از آن برای دیدن اجسام نزدیک تطابق بسیار بیشتری لازم است که گاهی فرد توانایی آن را ندارد و به همین دلیل افراد دوربین اصطلاحاً زودتر پیرچشم می‌شوند. علاوه بر روند طبیعی، درصورتی‌که به هر دلیل فردی در سن پایین تحت جراحی آب‌مروارید قرار بگیرد و از عدسی‌های داخل چشمی تک کانونی استفاده شود، ممکن است فرد «پیرچشم» شود و برای دیدن اجسام نزدیک نیاز به عینک داشته باشد.

درمان

در مراحل ابتدایی پیرچشمی، در بسیار از اوقات با دورتر گرفتن نوشته‌ها یا استفاده از نوشته‌های درشت‌تر نیاز فرد برطرف می‌شود. اما درصورتی‌که این روش مفید نباشد یا به دلیل نیاز خاص فرد یا مشاغل خاص دیدن اجسام در فاصله معینی ضرورت داشته باشد، ممکن است استفاده از عینک‌های نزدیک ضرورت پیدا کند. انواع مختلف عینک‌های نزدیک وجود دارند. ساده‌ترین روش استفاده از یک عینک جداگانه برای دید نزدیک است، اما بسیاری از افراد به دلیل زحمت اضافه این عینک‌ها و نیاز به همراه داشتن آن‌ها چندان این روش را نمی‌پسندند. درصورتی‌که فرد برای دید دور هم نیازبه عینک داشته باشد می‌توان عینک‌های دوکانونی یا چند کانونی را توصیه کرد، هرچند این عینک‌ها هم به دلیل داشتن خط جداکننده درروی عدسی‌ها ازنظر ظاهری برای برخی افراد چندان مطلوب نیستند. عینک‌های تدریجی دارای عدسی‌های خاصی هستند که در بخش‌های مختلف قدرت انکساری گوناگونی دارد و به همین دلیل برای فواصل گوناگون دید موردنظر را تأمین می‌کنند. بااین‌حال این عینک‌ها دارای محدوده دید کوچک‌تری برای فواصل نزدیک هستند و مطالعه با آن‌ها نیازمند حرکت دادن مختصر سر و مقداری تمرین است. برای اصلاح پیرچشمی، برخی انواع خاص لنز تماسی هم تولیدشده‌اند. همچنین انواع روش‌های درمان لیزری مانند PresbyLASILK و روش‌های مبتنی بر لیزر فمتوسکند مانند Intracor یا ایمپلنت‌هایی مانند Kamra هم ابداع‌شده‌اند که هرکدام مزایا و معایب خاص خود رادارند و از حوصله این بحث خارج است. به‌طورکلی نتایج جراحی‌های پیرچشمی در حال حاضر به‌اندازه جراحی نزدیک‌بینی در سنین پایین رضایت‌بخش نیست، اما این شاخه از چشم‌پزشکیبه‌سرعت در حال پیشرفت است. درنهایت در مواردی که جراحی کاتاراکت انجام می‌شود در موارد خاصی برای پیشگیری از تحمیل عوارض پیرچشمی می‌توان از لنزهای خاص چند کانونی یا تطابقی استفاده کرد.