درمان دارویی

• خرداد ماه 1395
• اطلاعات درمانی درمان دارویی
• دکتر رامین دانشور

برخلاف بسیاری از اعضاء بدن، بافت‌های چشم به سهولت در دسترس هستند و به همین دلیل در بسیاری از موارد درمان دارویی در چشم‌پزشکی با استفاده از داروهای موضعی (قطره یا پمادهای چشمی) انجام می‌شود. صرف‌نظر از نوع داروی تجویزشده، برای مؤثر بودن داروهای چشمی، استفاده صحیح از دارو ضرورت دارد. از ابتدایی‌ترین نکاتی که باید به آن توجه کرد آن است که سطح چشم ظرفیت محدودی برای قطره دارد. به همین دلیل، بیش‌ازحد ریختن قطره اثر آن را بیشتر نمی‌کند و قطره اضافی از سطح چشم خارج می‌شود، ضمن آنکه ممکن است برخی از عوارض جانبی قطره مانند حساسیت دارویی تشدید شود. از سوی دیگر کمتر از حد ریختن قطره سبب کاهش اثر آن خواهد شد. به همین دلیل قطره‌چکان‌های داروهای چشمی به نحوی طراحی و ساخته‌شده‌اند که مقدار قطره خارج‌شده از آن‌ها در هر بار استفاده از دارو به مقدار مناسب باشد. بسیاری از بیماران مجبور هستند که خودشان برای چشم خود قطره بریزند و با توجه به اینکه ممکن است در حین ریختن قطره امکان دیدن آن وجود نداشته باشد یا دید بیمار محدود باشد، گاهی بیمار از وارد شدن دارو به چشم مطمئن نیست. برای آسان‌تر شدن ریختن قطره می‌توان مراحل زیر را در مقابل آیینه انجام داد و قطره را در داخل یخچال نگه داشت تا در زمان ورود دارو به چشم با توجه به سرد بودن آن از ورود دارو به چشم مطمئن شد. برای ریختن دارو، ابتدا دست‌های خود را بشورید تا از آلوده شدن چشم و قطره‌چکان جلوگیری شود. سپس قطره‌چکان را با یک دست گرفته و مقداری تکان دهید تا درصورتی‌که قطره دارای رسوب باشد (سوسپانسیون) ذرات آن به‌صورت یکنواخت معلق شوند؛ به‌طور هم‌زمان با دست مقابل پلک پایین را مقداری به جلو بکشید و سر خود را کمی به عقب خم کنید. به‌این‌ترتیب بین کره چشم و پلک فضایی ایجاد می‌شود که می‌توان قطره را داخل آن ریخت. برای ریختن قطره، برخی از قطره‌چکان‌ها دارای بخش خاصی هستند که از سایر بخش‌های دیواره قطره‌چکان نرم‌تر است و با فشار بر روی آن میزان مناسب از قطره خارج می‌شود و داخل چشم ریخته می‌شود. درصورتی‌که قطره در فضای بین پلک و کره چشم ریخته نشود یا مقداری از آن به بیرون چشم بریزد، می‌توان ریختن قطره را تکرار کرد، ولی همان‌گونه که گفته شد در صورت وارد شدن یک قطره به چشم، ریختن بیش‌ازحد آن کمک نمی‌کند و تنها عوارض دارویی را افزایش می‌دهد. پس از ورود قطره به چشم، باید چشم را به‌آرامی بست تا قطره فرصت جذب شدن و اثربخشی را پیدا کند. همچنین، با توجه به اینکه مقداری از قطره همراه با اشک از طریق مجرای اشکی از سطح چشم خارج می‌شود، برای افزایش اثربخشی دارو می‌توان گوشه داخلی چشم بر روی بینی را با انگشتان فشار داد و نگه داشت تا دارو بیشتر بر روی سطح چشم باقی بماند و اثر آن افزایش یابد. معمولاً بستن پلک‌ها و نگه‌داشتن گوشه داخلی چشم برای ۳ تا ۵ دقیقه کفایت می‌کند. درصورتی‌که مقداری از قطره از چشم خارج شد، می‌توان با پنبه یا دستمال تمیز آن را خشک کرد. همچنین ازآنجاکه تماس طولانی‌مدت بسیاری از قطره‌های چشمی با پوست ممکن است حساسیت پوستی ایجاد کند، می‌توان بعد از چند دقیقه و اطمینان از اثربخشی دارو، صورت خود را بشورید و خشک‌کنید. همچنین دقت کنید که اگر دست‌ها آغشته به دارو شده‌اند، پس از ریختن قطره هم باید آن‌ها را شست. درصورتی‌که از قطره‌های چشمی مختلف استفاده می‌شود، نباید آن‌ها را بلافاصله روی‌هم ریخت. بین ریختن دو نوع مختلف قطره بهتر است بین ۵ تا ۱۰ دقیقه فاصله گذاشت تا از اثربخشی دارو مطمئن شد. به‌جز موارد خاص، معمولاً در زمان خواب شبانه نیاز به بیدار شدن و ریختن قطره نیست و درصورتی‌که زمان ریختن دارو با خواب تداخل داشت، می‌توان ساعت ریختن قطره را تا حدودی جابجا کرد. در مورد برخی از داروها، مانند داروهای مورداستفاده در درمان آب‌سیاه، رعایت زمان‌بندی دقیق ریختن دارو از اهمیت بالایی برخوردار است، اما جابجا شدن زمان ریختن قطره به میزان کم و در حد نیم تا یک ساعت چندان مشکل‌ساز نخواهد بود و نباید به دلیل دیر شدن زمان ریختن یک نوبت دارو، آن نوبت را کلاً حذف کرد. بااین‌حال درصورتی‌که ریختن دارو در حدی دیر شده است که نزدیک به زمان ریختن نوبت بعدی دارو است، از دو بار ریختن دارو در یک‌زمان باید پرهیز کرد. برای ریختن پمادها یا ژل‌های چشمی هم مراحل تقریباً مشابهی انجام می‌شود. با این تفاوت که چون پماد به میزان مشخصی خارج نمی‌شود، در هر نوبت حدوداً ۱ تا ۲ میلی‌متر از پماد را باید در فضای بین پلک پایین و کره چشم قرارداد. درصورتی‌که هم‌زمان از پماد و قطره در یک نوبت استفاده می‌شود، باید ابتدا قطره ریخته شود و پس از ۱۰ دقیقه پماد در داخل چشم قرار داده شود. یکی از نکات بسیار مهم در استفاده از داروهای چشمی، چه قطره و چه پماد، پیشگیری از آلوده شدن ظرف دارو است. در زمان ریختن قطره و پماد باید دقت کرد که نوک ظرف با پلک‌ها یا سطوح آلوده دیگر تماس پیدا نکنند. در صورت آلوده شدن ظرف دارو، ممکن است میکروب‌های گوناگون به‌مرورزمان در داخل آن رشد کرده و سبب عفونت چشم شوند. اگر شک به آلوده شدن ظرف دارو وجود دارد، بهتر است که قطره یا پماد مربوطه دور انداخته شود و ظرف جدید دارو مورداستفاده قرار بگیرد. برای ادامه درمان و معاینات بعدی، همیشه داروهای خود (یا حداقل بروشور آن‌ها) را به همراه داشته باشید. بسیاری از قطره‌های و پمادهای چشمی رنگ و شکل یکسان دارند و ممکن است پزشک شما از روی توصیف ظاهری آن قادر به شناسایی دقیق دارو نباشد و این مسئله می‌تواند در تعیین برنامه درمانی و تجویز داروهای جدید اختلال جدی ایجاد کند. درنهایت، درصورتی‌که در مورداستفاده صحیح از دارو شک یا سؤالی دارید، بهتر است یک‌بار در مقابل پزشک خود از قطره استفاده بفرمایید و از وی در مورد درست بودن روش خود پرسش کنید.